Azerbaycan tarihinin belli bir dönemlerinde Büyük Azerbaycan Devletleri ortaya çıkmıştır.

Böylesine büyük bir devletlerden olan Eldenizler devletinin (1136-1225) 12. yüzyılda Azerbaycan tarihinde büyük bir yeri vardır.

Böylesine büyük bir devletin kurucusu Atabey Şemseddin Eldeniz (1136-1175) olmuş, bu devletin toprakları önceden İrak Selcuklular sultanlığında (1118-1194) idi.

Şemseddin Eldeniz, Nahçıvan şehrini Atabeyler devletinin başkenti yapmıştır.

Ardından 1175 senesinde Şemseddin Eldenizin oğlu hükümdar Muhammed Cihan Pehlivan, başkenti Hemedan'a taşıyarak burasını Başkent yapmıştır.

Şemseddin Eldeniz'in geçmişine bakılınca bu büyük tarihi devlet adamının kimsesiz olduğu için hayatının çok ilginç olduğu görülür.

Şemseddin Eldeniz'in cocukluğu bir süreliğine köle halinde geçmiştir.

Yani o dönemleri de şöyle belirtirsek, Büyük Selcuklu İmparatorluğunun parçalanması tarihlerinde oluşan İrak Selcukları Sultanlığı, yaklaşık 76 sene hüküm sürmüştür.

Bu yerlerden köle için Azerbaycana gelen tacirler Derbent'den 40 tane köle almışlar
.
Ama bu köleler içinde bir tek Şemseddin Eldeniz'i satın alırken parasını ödememişlerdir. Çünkü orada şöyle bir kural vardı; Her hangi bir tacir 40 tane köle alsaydı 39'unun parasını peşin, birini de bedavaya almış olurdu. Böyle bedava verilenleri de her zaman köle sahibi, zayıf olanını göze ufak çarpanını veriyordu.

Artık tacirler köleleri aldıktan sonra Irak'a doğru yola düşmüşler, vardıklarında teslimatta bile Şemseddin Eldeniz'i orada almak istememişlerdir. Sonra alınmış ancak onlar Şemseddin Eldeniz'in her zaman fiziki görünüşüne aldanmışlardır. Ama Şemseddin Eldeniz'in kısa bir sürede yaptığı hizmeti ile tüm cesareti ile halkın ilgisini çekmiş, özellikle saraydan daha çok ilgi almış, böylelikle kısa bir sürede Sultan 2. Tuğrul (1132-1134) onu devletin işlerinde görevlendirmiştir. Bununla sınırlı kalmayarak hatta kendi oğlu Arslanşah'ın atabeyi ilan etmiştir.

Şemseddin Eldeniz böylelikle sultanın ailesine çok yakın olmuştur. Herzaman yaptığı işle sultanın hürmetini kazanmıştır. Şemseddin Eldeniz'i kısaca tanımlarsak oldukça uzağı gören, zeki, büyük bir şahsiyet idi.

Bu büyüklüğü, işlerine de açıkça yansımakta idi.

1134 senesinde 2. Tuğrulun vefatından sonra yerine geçmiş Sultan Mesud (1135-1152) tarafından bu büyüklüğü bir daha gözükmektedir.

Yani sultan Mesud, Tuğrulun dul kalmış eşi Mümine Hatun'la Şemseddin Eldeniz'i evlendirir.

Sonrada Aran'ı ona bağışlıyarak Azerbaycan'a göndermiştir. Şemseddin Eldeniz bir daha burada çok büyük işler yapmıştır. Öncelikle Azerbaycanda yayqınlaşan Türkmen isyanlarını bastırmış sonra da Azerbaycan topraklarındakı bütün emirleri kendisine birleştirerek Azerbaycanda Eldenizler devletini kurmuştur. Topraklarını büyütmüş böyle büyüklüğü Arandan İsfahan Reye kadar uzamıştır.Sonralar İrak Selcuklu Topraklarıda Azerbaycan Eldenizler devletine dahil olmuştur. öyle yaptığı bu gibi işleri ile Şemseddin Eldeniz Azerbaycan tarihinde silinmez büyük iz bırakmıştır.

Eldeniz, her zaman yaptığı işleri ile bugünkü 1299 senesinde Osmanlı İmparatoruluğu'nun kurucusu Osman Bey'e (1281-1326) benzemektedir.

Şemseddin Eldeniz 1160 senesinde de büyük atabey ünvanını almıştır. Şüphesiz Azerbaycan tarihinde önemli bir yeri olmuştur.